HÁT XẨM NÉT VĂN HÓA HÀ NỘI
http://donghocat54.blogtiengviet.net/2010/11/07/ha_t_xaoum_na_t_va_n_ha_a_ha_nar_i
Truyền thuyết và nguồn gốc
Theo truyền thuyết,đời nhà Trần vua Trần Thánh Tông có 2 hoàng tử là Trần Quốc Toán và Trần Quốc Đĩnh.Do tranh giành quyền lực nên Trần Quốc Đĩnh bị Trần Quốc Toán hãm hại,chọc mù mắt và bỏ giữa rừng sâu.Tỉnh dậy,hai mắt bị mù loà Trần quốc Đĩnh chỉ biết than khóc,rồi thiếp đi.Trong mơ,Trần Quốc Đĩnh được ông Bụt dạy cho cách làm một cây đàn bằng vỏ quả khô, dây đàn làm bằng dây rừng và gảy bằng que nứa.Thức dậy,Trần Quốc Đĩnh làm theo hướng dẫn của Bụt và thật kỳ lạ cây đàn vang lên những âm thanh tuyệt vời khiến cho chim muông sà xuống nghe và mang hoa quả đến cho ông ăn. Sau đó những người đi rừng nghe tiếng đàn đã tìm thấy và đưa ông về.Trần Quốc Đĩnh dạy đàn cho người nghèo, người khiếm thị, giúp họ có được niềm vui và thu nhập.Tiếng đồn về tài năng âm nhạc của ông lan đến tận cung Vua. Vua cho vời ông vào hát và nhận ra con mình.Trở lại cuộc sống cung đình nhưng ông vẫn tiếp tục dùng tiếng nhạc lời ca dạy cho mọi người để cho họ có nghề kiếm sống.Hát Xẩm ra đời từ đó,và Trần Quốc Đĩnh được suy tôn là ông tổ của nghề hát Xẩm.Người dân lấy ngày 22-2 và 22-8 âm lịch là ngày giỗ tổ hát Xẩm.
Theo chính sử, vua Trần Thánh Tông không có 2 người con trai tên là Đĩnh hay Toán. Thái tử con Vua Trần Thánh Tông tên là Khảm,sau lên ngôi là Trần Nhân Tông. Cho nên nguồn gốc hát Xẩm chỉ là truyền thuyết mà thôi
Loại hình âm nhạc chuyên nghiệp
Cho đến ngày nay nhiều người vẫn hiểu xẩm là lối hát của người khiếm thị,ăn xin.Đúng ra là người khiếm thị đã dùng xẩm làm phương tiện kiếm sống.Vì thế, hát xẩm thực sự là mọt loại hình âm nhạc chuyên nghiệp.Trước đây xẩm gắn với hoạt động của nhân dân ta trong những vụ nông nhàn.Sau vụ mùa bội thu,những gánh hát xẩm thường được mời về hát tại tư gia những gia đình giàu có quyền quý.Sau đó do biến động của xã hội,nhiều người bỏ quê lên thành thị kiếm sống.Những gia đình xẩm cũng không nằm ngoài quy luật đó.Họ tập trung nhau lại ở những nơi đông người như bến xe ga tàu,chợ...tạo thành gánh xẩm ,nhóm xẩm
Thường nhóm xẩm do một gia đình tạo nên.Tuy hoàn cảnh khốn khó nhưng những nghệ nhân hát xẩm luôn là người có lòng tự trọng cao.Họ không than thân trách phận mà trái lại luôn lạc quan.Họ cũng tôn trọng nghề nghiệp của mình và coi đó là một công việc cao quý:"Cái nghiệp cầm ca có ích cho đời,tay đàn miệng hát giúp đời mua vui..."(thơ Tản Đà)
Đầu thế kỷ 20 xẩm đã phát triển thành một nghề để những người dân nghèo kiếm sống nơi thành thị và được truyền dạy từ thế hệ này sang thế hệ khác.Xẩm thành thị ra đời,hối hả hơn,bóng bẩy hơn để phù hợp với cuộc sống nơi đây.Bên cạnh các loại xẩm chính tông như Xẩm chợ,Xẩm xoan,Xẩm thập ân.. nghệ nhân xẩm đã kết hợp, du nhập thêm các loại hình khác như Sa mạc,Trống quân,Cò lả...Việc kết hợp như vậy vừa làm phong phú hơn mượt mà hơn cho các câu hát xẩm,vừa phổ biến các loại hình khác rộng rãi trong dân gian.
Là sản phẩm của người lao động nên tính chất âm nhạc, lời ca hết sức mộc mạc chân thành,song nó cũng chứa đựng những nội dung tư tưởng sâu sắc.Lời ca trong hát xẩm phong phú về thể loại (ca dao,tục ngữ,thơ của các tác giả nổi tiếng..) mà còn rất đa dạng về mặt nội dung.Những ca từ của xẩm hàm chứa những triết lý,những lời răn dạy đạo lý ở đời.Vì thế xẩm đã có một vị thế quan trọng trong đời sống văn hóa của nhân dân ta.
Xẩm Hà Nội xưa và nay
Khi thâm nhập vào đát kinh kỳ ,Xẩm đã nhanh chóng thích nghi với lối sống luôn tất bật của cư dân nơi đây.Xẩm Hà Nội đã thay đổi về cấu trúc cũng như về tiết tấu:nhanh và gọn hơn.Xẩm Hà Nội thể hiện đặc biệt ở lời ca.Người Hà Nội yêu thích văn học, thơ ca có trình độ thưởng thức nghệ thuật nên các gánh xẩm đã khéo lồng vào các điệu hát xẩm những bài thơ của các thi si nổi tiếng như:Tản Đà,Nguyễn Bính...Đặc biệt những Xẩm tàu điện,Xẩm Hà Nội 36 phố phường,đã tạo nên một Xẩm Hà Nội độc đáo trong dòng âm nhạc dân gian của Thủ đô
Đã có những thời kỳ tưởng như xẩm đã bị lãng quên,tưởng thất truyền do chiến tranh do cuộc sống khó khăn và nhiều lý do khác nữa. Nhưng hình ảnh của những cặp hát xẩm với tiếng lanh canh của sênh,tiếng réo rắt của nhị trên toa 2 toa 3 chuyến tàu điện Chợ Mơ- Bưởi vẫn in đậm trong lòng người Hà Nội.
Gần đây,khi xu hướng hội nhập quốc tế mạnh mẽ thì nhu cầu lưu giữ những giá trị truyền thống,mang bản sắc dân tộc được đặt ra như một việc làm cấp thiết.Nhiều nghệ nhân Hà Nội với lòng say mê âm nhạc truyền thống đã tập hợp nhau lại tự tổ chức những buổi biểu diễn, giới thiệu hát xẩm trước cửa chợ Đồng xuân vào mỗi tối Chủ nhật. Việc làm này đã duy trì được một nét đẹp trong nền văn hóa Hà Nội hiện nay.
Những loại hình văn hóa dân gian như hát xẩm không chỉ đơn thuần mang ý nghĩa về mặt văn hóa,mà lớn lao hơn,những tác phẩm ấy chính là sự thể hiện rõ nét của đời sống,là biểu hiện của tư tưởng,tâm hồn ông cha ta.
Đó chính là một phần của cội nguồn
0 nhận xét:
Đăng nhận xét